Yozgat isminin verilmesi ile tarihimize başlayabiliriz.

Yozgat adının nereden geldiği hakkında çesitli söylentiler ileri sürülür. Bir rivayete göre Yozgat Saray köyünden itibaren aşağıdan yukarıya doğru kat kat yükselmektedir. Bu kat kat yükselişindin ve rakımının yüksekliğinden dolayı önceleri "Yüz kat" denmiş, zamanla bu isim söylene söylene Yozgat halini almıştır. Diğer bir rivayete göre; Aşiret Reisi Ömer Cabbar Ağa’nın yüzü çopurdu. Bu yüzden kendisine Çopur veya Çapar Koca derlerdi. Söylentiye göre Cabbar Ağa, sürülerini bir yaz günü yaylakta otlatırken karşısına Hızır (AS) çıkıyor ve davar sahibi Cabbar Ağa’dan içmek için süt istiyor. Güler yüzlü Cebbar Ağa hemen misafirine ikramda kusur etmeyerek, gönül hoşluğu ile sütü veriyor. Hızır (AS) sütü içtikten sonra çok memnun kalıyor ve Cabbar Ağa’ya "Çobanoğlu, yozuna yoz katilsin, memleketinin adi Yoz-Kat olsun" diyor. Bu sözü söyleyerek kayboluyor. Temeli böyle olan Yoz-Kat söylene söylene Yozgat halini alıyor. İsmin kaynağı hakkında her ne kadar tatmin edici bir bilgi yoksa da uzun yıllar bu havalinin böyle anıldığı bilinmektedir. Birinci Büyük Millet Meclisinde Kütahya Mebusu Cemil Bey tarafından verilen bir takrir ile Yozgat ismi Bozok olarak değiştirilmiş, bilahare 23 Haziran 1927tarihinde Bozok Mebusu Süleyman Sırrı (IÇÖZ) Bey ve arkadaşlarının verdiği bir takrirle Bozok ismi tekrar Yozgat olarak değiştirilmiştir.

1- ESKİ DEVİRLERİ: Yozgat İli; Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Aligar höyüğünde 5000 sene öncesine ait eserler bulunmuştur. Yozgat il toprakları Anadolu’da ilk siyasi birliği kuran ve Anadolu’da tarih devrinin başlangıcını sağlayan Hitit’lerin sınırları içerisinde en kalabalık yerleşim merkezlerinden biriydi. M.Ö...... 2000 - 1500 yılları arasında kurulan ve merkezi Yozgat sınırları içerisindeki Hattuşaş olan Hitit’lerin hakimiyetinden sonra yöre M.Ö.. 1200’lerde Deniz Hakları istilasının ardından Frig’lerin hakimiyetine girdi. M.Ö. 7. yüzyıl başlarında Kimmer’lerin saldırısına uğradı. M.Ö. 6. yüzyılda Lidya Krallığına bağlandı. Ayni yüzyılın ortalarında Pers’ler, M.Ö. 4. yüzyılda da Makedonya’lılar tarafından ele geçirildi. M.Ö. 3. yüzyılın baslarında güney kesimi kısa bir süre Kapadokya Krallığının hakimiyetinde kaldı. Daha sonra Anadolu’yu istila eden göçebe Kelt kabilelerinden Galat’ların yerleştiği Galatya’nın bir parçası oldu. M.Ö. 2. yüzyıl baslarında kurulan Galatya Krallığı bir süre Pergamon (Bergama) ve Pontus Krallıklarına bağlı kaldıktan sonra M.Ö. 85’te Roma’nın korumasına girdi. M.S. 395’te Roma İmparatorluğu ikiye bölününce Anadolu, Doğu Roma (Bizans)’in payına düştü. islarn orduları ve Sasani’ler zaman zaman Bizans elindeki bu bölgeye akınlar yapmışlarsa da bölgeyi devamlı olarak tutamadılar.

2- 1071 MALAZGİRT SAVASI’NDAN SONRAKİ DEVRE: Bozok çevresinde Türk - İslam izleri 1071 Malazgirt Savası’ndan sonra baslar. Tahrir Defterlerinden 24 Oğuz boyunun 21’inden değişik oranlardaki Türkmen boyları Anadolu’ya gelmiştir. Salur, Eymür ve Karkin’lılar Anadolu’nun iskanında birinci derecede rol oynamışlardır. Kayın, Anadolu’nun fethi ve iskanında, Bey dilli ve Bayındır boyları da Anadolu’ya yerleşmede önemli görevler yapmışlardır. Oğuzlar, göçtükleri yerlere her sosyal birimden insanların yanında, kültür unsurlarını da taşıdılar. Bozok bölgesi, önemli kervan ve ticaret yollarının geçtiği bir yerdi. Emirci Sultan’ın Osman Pasa Tekkesi bu yollardan biri üzerinde bulunuyordu. zaviye, Kayseri ve Kırşehir’den Amasya’ya giden yol üzerindeki bir konak noktasıydı. Yas evi şeyhi Emirci Sultan'ın 1204’lerde Bozok’a gelerek, Keçi kirana (Osmanpasa) yerleşip irşada başladığı, bu bölgede 16. yüzyılda da "Osman Pasa Tekkesi" adıyla bir zaviye kurulduğu anlaşılmaktadır. Selmanlı ve Danışman köyleri, Danişmend’liler zamanından kalma tarihi köylerdir. İlimizde Selçukluların izleri 12. yüzyıldan itibaren görülür. Bir ara Danişmendoğulları’nın hakimiyetine giren bu bölge, 1175’den sonra Anadolu Selçukluları’nın eline geçmiştir. 1243 Kösedağ Savası'ndan sonra İlhanlilar’in kontrolüne giren bölge Anadolu Selçuklu Beylikleri döneminde Eretna Beyligi’nin, 1381’den sonra da Kadı Burhaneddin Devletinin eline geçti. 1398’de Kadı Burhan ettin öldürülünce Yıldırım Beyaz id bu bölgeyi ayni tarihte Osmanlı Devleti sınırlarına kattı. Timur Han 1402 - 1403 senelerinde Yozgat ve çevresini ele geçirdi. Timur Han Anadolu’yu terk ederken, 1256’dan itibaren bu bölgeye yerleşen Karatatarlar’ı Türkistan’a götürmeye karar vere- ren 1404’de bunların tamamını zorla alıp götürmüştür.

3- YOZGAT VE ÇEVRESİNE YERLEŞEN OĞUZ BOYLARI VE YASADIKLARI YERLER: Karatatarlar’in Bozok bölgesinden gitmesi sonucunda bölge, Sivas’ın güneyinde ve Kayseri’nin doğusunda (bilhassa Uzun yayla) yaylaya Dul kadirli Türkmenleri tarafından iskan edilmiştir. 15. yüzyılda Yozgat ve komsu mahallere yerleşen, Bozok adıyla anılan oymaklar ve yerleştik lebi bölgeler şöyledir:

a. Kızılkoçalu: Topluca yasadıkları yer; Yozgat, şefaatli, Yerköy ve Musabeyli ile çevrili saha olup, Elmahacılı, Musa Beglü, Aziz Beglü, Yusuf Absal, Dokuz, Hasancı gibi obalarla Topaç, Erkekli ve İğdeli gibi ekinlikler de bu sahanın içinde bulun- maktadır. 1529 - 1530 yıllarında küçük bir köy olan Yozgat da bu sinirin içindedir. Ayrıca, Baleti Saray, Yassı Kışla, İğde Kışla, Arık Asan, Agaha Saz, Dere Kışla, Köse Yusuflu, Ali surlu, Sekile, İsa Hacılı ve Kösler de bu oymağa bağlı olanların yerleşip isim verdikleri yerleşim birimleridir.
b. Salmanla: Bu oymak Yozgat’ın batısında bulunan Salmanli’da yerleşmiştir.

c. Agaçalu (Agaçlul): Bu oymak Kara dere’de yasamaktaydı. Bu bölgede tamamen Agaçalu’larca doldurulmuş, Aşağı Kabak da bu boya mensup kişilerce iskan edilmiştir. Ayrıca Sokun, Emlak, Kaçça, Alili, Hacılar, Hamzalı, Hasar, çakır ve Bedük’te de Agaçalu obaları bulunmaktadır.
d. Çiçekli: Bu boy Boğazlıyan çevresinde oturmaktaydı.

e. Zakirlü: Bu oymak Sorgun civarında yasamakta ve Yayla Hacilu, Ramazanlı, Orhan Hacılu, Emir Cahili ve daha bir çok obalara ayrılmaktadır.

f. Mes’udlu: Bölgenin en eski oymaklarındandı. Buna rağmen pek fazla nüfusu olmayan oymaklardan meydana gelmiştir.

g. Aça Koyunlu: bunların kalabalık bir kısmi Gedik’te bir kişim obaları da Kara Dere’de yasamaktadır.

h. Kavurgalı: Yozgat'ın doğusunda kendi adini taşıyan Kavurgalı Köyü ve çevresinde yasamaktadırlar.

i. Demircülü: En taninmiş obaları, Sarim Beglü olup Merkeze bağlı Sarim bey bu obanın adini taşımaktadır.

j. Sam Bayati: Bunlar Bozok’un sınırları içinde bulunan o zamanki ismi Gedik olan sar Kışla’da yasamaktadırlar. Bunlar kıs aylarını Halep civarında geçirdiklerinden sam Bayati adini almıştır.

k. Sökmen: Yurtları Yukarı Kabak olup, burada bulunan; Ayrancı, Yağmur Kışlası, Kümler Kışla, Karaca Yük, Akarca, Arpalık, Küpeli, Karaveli Kışlası, Dere Yağsın, Alembeg Kışlası, Emirber Kışlası, Barakla, Akbenlü, çukur viran ve ekinliklerde 1542 - 1543 yıllarında 33 obaya ayrılmış bir halde yasıyorlardı. l. Hisar Beglü: Yurtalir Has bek ve çevresi olup, Hisar beyli köyü ile Bas Kışla’nın Kışla, Eynelli (Topal Abdal Kışlası), Has bek, Ozan, Kemal Fakihle, Agçadam, çanakçı, Ramazanlı, Boyalık, Kaya- cık, Ağıl lKayalu), çorak, Edik, Alin Pınarı, Musa Fakih, çağlalı gibi ekinlikler de bunlara aittir.

Osmanlı Döneminde Yozgat ve Çapanoğulları

Timur’un Anadolu’dan ayrılmasından sonra, Osmanlı şehzadeleri arasında çıkan saltanat kavgalarında Yozgat ve çevresi büyük sıkıntı çekmiştir. Yeniden Osmanlı Devleti’ne bağlanması ancak 1408’de Çelebi Mehmet döneminde olmuştur. 1413’de kesin olarak Anadolu’da Osmanlı hakimiyetini sağlayan Çelebi Mehmet, Yozgat ve yöresindeki devlet hakimiyetini pekiştirmiştir.Yavuz Sultan Selim döneminde Yozgat ve çevresinde “Celal” adında bir Türkmen önderinin çıkarmış olduğu isyan kontrol altına alınmışsa da, Yozgat ve yöresi bu isyandan büyük zarar görmüştür. Kanunî Sultan Süleyman döneminde arazi tahririnin yenilenmesi sırasında, bölgede yine karışıklılar çıkmış, ancak kısa sürede denetim sağlanmıştır (1526). 17. yüzyılın sonlarında devlet tarafından Bozok’A yerleştirilen Mamalı Türkmen oymaklarından, Çapanoğulları büyük güç kazanmışlardır. 1728’de Çapanoğullarından Ahmet Ağa, Yenili Has Mütesellim ligi’ne getirilmiştir. Bu görevde üstün basari gösterdiğinden dolayı da, 1732’de de Mamalı Türkmenlerin mütesellim ligi görevine yükseltilmiştir. 1741 yılında ise, Bozok Mütesellimliği görevine atanmıştır.Çapanoğlu Ahmet Ağa, bundan sonraki yıllarda etkinliğini komsu sancaklarda da duyurmuştur. Osmanlı Devleti’nce 1745’de “Kapicibasili” payesiyle ödüllendirilen Ahmet Ağa, Yozgat ve yöresinde bazı bayındırlık hareketlerine girişerek, halkın desteğini kazanmaya özen göstermiştir. Çapanoğulları, merkezi yönetimle uyum içinde olmayı sürdürmüşler; 1755’de İstanbul’da ortaya çıkan et sıkıntısını gidermek üzere koyun göndermeleri karşılığında Bozok Sancağı malikâne olarak Çapanoğlu Ahmet Ağa’ya verilmiştir. Böylece, Çapanoğulları Yozgat ve yöresinin tartışılmaz hakimi durumuna gelmişlerdir. Bu tarihten sonra İstanbul’a sik sik Çapanoğulları hakkında yakınma mektupları gitmeye başlamıştır. 1757’de devlet, Çapanoğlu Ahmet Ağa’yı zulümlerine son vermemesi durumunda malikanesinin elinde alınacağını bildirmiştir.Ahmet Ağa 1761’de Sivas Valiliğinin, İstanbul Hükümetince verilmesini sağlamıştır. Bu basarisinin verdiği cesaretle Maraş Valiliği’ne de göz dikince hakkında idam fermanı yayınlanmıştır. Ahmet Ağa’nın 1765’de idamından sonra Çapanoğlu Mustafa Bey’in Bozok Sancağı Mütesellimi oluncaya kadar Çapanoğulları Yozgat ve yöresindeki etkinliklerini yitirmişlerdir. 1768’de mütesellim olan Mustafa Bey, merkezle iyi geçinmeye çalışarak, yapılan savaşlar sırasında devlete asker ve malzeme yardımında bulunmuştur. Çapanoğulları 1772’den sonra Yozgat ve yöresinde yeniden söz sahibi olmaya başlamış, çevredeki diğer ayanlarla mücadeleye başlamışlardır. Çapanoğulları Canikliogullarına karsı sürdürdükleri mücadeleden basari ile çıkmışlardır. Mustafa Bey, 1782’de hizmetçileri tarafından öldürülünce, Bozok Sancağı mütesellim ligi kardeşi Süleyman Bey’e verildi. Osmanlı Padişahları 1. Abdülhamit ve 3. Selim ile iyi ilişkiler kuran Süleyman Bey, 1783’de Çankırı Sancağı Mutasarrıflığı’nı da almıştır. Nizam-i Cedide Ordusu’nun kurulmasını destekleyen Süleyman Bey, Caniklioğulları ile üstünlük mücadelesini sürdürmüş, 3. Selim’in tahttan indirilmesiyle durumu sarsılmış ise de, Alemdar Mustafa Paşa’nın, 3. Selim’in yerine geçen 4. Mustafa’yı tahttan indirmesiyle eski konumunu yeniden kazanmıştır. Süleyman Bey, 1808’de İstanbul'da toplanan ayan arasında yer alarak, Senem-i İttifak’ı imzaladı ve Sekban-i Cedide askerini kendi hakimiyet bölgesinde örgütlenmeye başlamıştır. Süleyman Bey, 1813’te öldüğünde güçleri doruğa ulaşmış olan Çapanoğulları, kendilerine mukataa olarak verilen; Bozok, Amasya, Şarki Kara hisar, Sivas, Kayseri, Maraş, Antep, Halep, Rakkas, Adana, Tarsus, Konya Ereğlisi, Niğde, Nevşehir, Kırşehir ve Ankara’da büyük bir nüfuza sahip olmuşlardır. Çapanogulları’ndan Mehmet Celaleddin Pasa, 1842-1846’da kısa sürelerle Bozok ve Kayseri Kaymakamlığına atanmıştır.1849’dan sonra yönetim kademelerinden iyice uzaklaştırılan Çapanoğulları, büyük servetleri sayesinde, özellikle ekonomik alandaki güçlerini X. yüzyılın baslarına kadar sürdürmüşlerdir.

Sevgiyle

* Kaynak 1998 Yozgat İl Yıllığı