İSLAM'IN TEMEL ÖĞRETİLERİ :
Emirler-Yasaklar İkileminde 32 Farz, 54 Farz ve 72 Büyük Günah
İslâm'ın temel kavramlarına ve anlayışlarına ayırdığımız Pazar yazılarımızı, bu haftadan itibaren biraz çeşitlendirerek ve zenginleştirerek sürdüreceğiz. Bu yazılarımızda, en temel ilmihal bilgilerinden başlayarak iman, ibadet ve ahlâk konuları ana ekseni oluşturacak. Ayrıca, Kur'an-ı Kerim'deki çeşitli kavramlar, kitap tanıtmaları ve başka ilginç köşecikler de yer alacak. Daha önceden başladığımız fıkıh mezhepleriyle ilgili yazılarımız da zaman zaman devreye girecek. Bugünkü yazımızda, Türkiye'de halkın bilincinde derin yer etmiş bulunan geleneksel "32 Farz", "54 Farz" ve "Büyük Günahlar" kavramlarını ele almaya çalışacağız.
Geleneksel din ve ilmihal kitapları, harika bir sistematikle, İslâm'ın temel öğretilerini oluşturan Yüce Allah'ın belirlediği, sevgili peygamberinin ilettiği ve açıkladığı emir ve yasaklarını, "32 Farz", "54 Farz" ve "Büyük Günahlar" (72 Büyük Günah) kavramları altında toplamışlardır. Bu tasnif; anlatım, öğretim ve öğrenim açısından, çok özlü ve başarılı bir tasniftir. Tasnifteki bu harikulâdeliği ve inceliği sezinleme becerisinden yoksun olanlar, "Allah'ın farzları ve günahlar böyle sayılarla sınırlanamazlar, bunlar saçma sapan şeylerdir" diyerek, ilk başta heyecan verir gibi olan, ama gerçekte ilgisiz ve tutarsız, ölçüsüz ve belirsiz eleştiriler getirmeye çalışmaktadırlar. Eğitim ve öğretim yöntemlerinin en âlâsını sözkonusu eleştirileri yapanlardan çok daha iyi bilen bu tasnifleri yapanlar, farzların ve günahların bu sayılarla sınırlı olmadığını, bu sığ düşüncelilerden elbette daha iyi biliyorlardı. Geleneksel anlayıştaki bu tasnif, başlıca farzlara ve günahlara dikkat çekmeye çalışmıştır; ayrıntılar, elbetteki daha geniş kitaplarda yer alırlar.
Üç aşamalı ve birbirini açan bu mükemmel tasnif, İslâm'ın emir ve yasaklarını, imandan başlayarak, ibadet ve amel (davranış) esaslarına doğru giden, üçlü bir merdiven anlayışıyla açıklamaya çalışmaktadır: 1) Emirler, 2) Emirler ve yasaklar, 3) Yasaklar. Bunlar, her mü'minin bilmek zorunda olduğu temel esaslardır. 32 Farz: İman ve İbadet Esaları (Emirler)
32 (Otuz İki) Farz, iman ve ibadete ilişkin temel esasları içine alır. Bir müslümanın, nelere iman ettiği ile günlük dinî hayatındaki ibadetlerin ve ibadete hazırlayıcı temizlik yollarının olmazsa olmaz esaslarını ana başlıklarıyla sıralamaktadır.
32 farzı, şöylece toplu halde gösterebiliriz:
a) Altısı, imanın farzıdır,
b) Beşi, İslâm'ın şartıdır,
c) Dördü, abdestin farzıdır,
d) Üçü, guslün farzıdır,
e) İkisi, teyemmümün farzıdır,
f) Altısı, namazın dışındaki farzlardır,
g) Altısı, namazın içindeki farzlardır.
A- İmanın Şartları/Farzları (İman Esasları: Amentü)
1- Allah'a iman: Allah'ın varlığına ve birliğine, her mükemmelliğe sahip, her türlü noksandan uzak, evreni ve içindekileri yaratan ve yöneten olduğuna inanmak.
2- Allah'ın meleklerine iman,
3- Allah'ın kitaplarına iman,
4- Allah'ın peygamberlerine iman,
5- Ahiret gününe ve öldükten sonra dirilişe iman,
6- Kaza ve kadere, hayrın ve şerrin Allah'tan geldiğine iman. İmanın şartları, Amentü denilen, altı iman esasını belirten formülde toplanmıştır. Amentü'yü en derli toplu belirten âyet, Amenerrasûlü denilen, Bakara Sûresi'nin son iki âyetinin ilk bölümüdür: "Peygamber, Rabbinden kendisine indirilene iman etti; mü'minler de iman etti. Her biri; Allah'a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman ettiler ve şöyle dediler: 'Onun peygamberlerinden hiçbirini ayırt etmeyiz.' Ayrıca şöyle dediler: İşittik ve itaat ettik, ey Rabbimiz! Senden bağışlama dileriz. Sonunda dönüş, yalnız sanadır." (Bakara, 2/285) Ayrıca mü'minler, "Ahirete, kesinlikle inanırlar." (Bakara, 2/5)

B- İslâm'ın Şartları

Hz. Peygamber'in (s.a.), İslâm'ın üzerine kurulduğunu belirttiği beş temel esastır (Buharî, iman, 37, Müslim, iman, 1):

7- Namaz kılmak.
8- Oruç tutmak.
9- Hacca gitmek.
10- Zekat vermek.
11- Kelime-i Şehâdet getirmek.

C- Abdestin Farzları

Abdest, başta namaz kılmak olmak üzere bir takım dînî işlemler için yapılan özel bir temizlenme biçimidir:

12- Yüzü yıkamak.
13- Elleri ve kolları dirseklerle birlikte yıkamak.
14- Başa meshetmek.
15- Ayakları topuklarla birlikte yıkamak.

D- Guslün Farzları

Gusül, başta cünüplük denilen manevî pislik durumundan kurtulmak için yapılan temizliktir:

16- Ağza su vermek.
17- Burna su çekmek.
18- Bütün vücudu kuru yer kalmamak şartıyla yıkamak.


E- Teyemmümün Farzları

Teyemmüm, abdest alma ve gusül yapma imkânı bulunmayan durumlarda, temiz toprakla sembolik olarak yapılan temizliktir. Teyemmümün iki farzı vardır:
19- Niyet etmek,
20- Elleri temiz bir toprağa vurup yüze, tekrar vurup kollara meshetmek.
F- Namazın Dışındaki Farzlar (Namazın Şartları)
Namaz kılmaya başlamadan önceki hazırlık işlemleridir:
21- Hadesten taharet: Abdest alarak, gusül yaparak ya da gerektiğinde teyemmüm ederek, manevî kirlilik kabul edilen durumlardan temizlenerek, Yüce Allah'ın huzuruna tertemiz çıkmak.
22- Necasetten taharet: Görünür ve maddî pislişklerden bedeni, giysileri ve namaz kılınacak yeri temizlemek.
23- Setr-i avret: Bedenin örtülmesi gereken yerlerini örtmek.
24- İstikbal-i kıble: Kâbe'nin bulunduğu yöne doğru namazı kılmak.
25- Vakit: Namaz vaktinin girmiş olması.
26- Niyet: Namaz kılmaya niyet etmek.
G- Namazın İçindeki Farzlar (Namazın Rükünleri)
Gerekli hazırlıklar bittikten ve vakit girdikten sonra, biizat namazın kılınışıyla ilgili işlemlerdir:

27- İftitah tekbiri: Namaza başlama tekbirini almak.
28- Kıyam: Bir özrü veya hastalığı yoksa, namazı ayakta durarak kılmak.
29- Kıraat: Namazda okunması farz, vacip ve sünnet olanları okumak.
30- Rüku: Okuyuşu yaptıktan sonra, Allahu Ekber diyerek bele kadar eğilmek.
31- Sücud: Namazın her rektında iki defa secde etmek.
Ka'de-i Ahîre Yapmak: Namazın son rekatında Tahiyyât okuyacak kadar oturmak.

54 Farz: İman, İbadet ve Amel (Davranış) Esasları (Emirler ve Yasaklar)


54 (Elli Dört) farz; itikat, iman, abdest, namaz gibi ibadetler ya da günlük hayatın akışıyla ilgili hususlarda yapılması farz olup, mü'minin bilmesi gereken temel esaslardır. Geleneksel kitaplarda gelişigüzel sıralanan 54 farzı, 32 farzın sistematiğine yaklaştırarak paralellik gösteren tarzda sıralamaya çalışacağız:

A- İmanın Şartlarıyla İlgili Olanlar

Bunlar, iman esaslarının uzantısı durumundaki inançlardır:

1- Tevhid akidesi üzere bulunmak, Allah'ın birliğine inanmak.
2- Allah'a şirk koşmamak.
3- Kur'an-ı Kerim'in hükümlerine razı olup bunları yerine getirmede yüksünmemek.
4- Allah'a ve Hz. Peygamber'in emirlerine itaat etmek (farzları yapıp haramlardan sakınmak).
5- Ölümü ve ölümden sonra dirilmeyi hak bilmek.
6- Allah'ın kaza ve kaderine, başa gelen musibetlere sabredip boyun eğmek.
7- Rızkın, Allah'tan olduğuna inanmak.
8- Allah'a tevekkül üzere bulunmak, kul olarak üzerine düşeni yaptıktan sonra her şeyi Yüce Allah'tan beklemek.

B- İslâm'ın Şartlarıyla İlgili Olanlar

Bunlar, İslâm'ın şartlarıyla ilgili hatırlatıcı ve açıklayıcı esaslardır:

9- İbadeti, Allah rızası için ihlâsla yapmak
10- Günde beş vakit namaz kılmak.
11- Namaz kılmak için temizlenmek ve abdest almak.
12- Cünüplükten guslederek temizlenmek, cenabet gezmemek.
13- Beş vakit namazı vakitlerinde kılıp kazaya bırakmamak.
14- Fakirlere zekât vermek, yardım etmek, muhtaçları, yetimleri, bîçâre düşkünleri ve açları kollamak, hâcetlerini görmek.
15- Malının zekâtını, mahsulünün öşürünü vermek.

C- Helal-Haramla İlgili Olanlar

16- Daima Allahü Teâlâ'dan korkarak, haram işlemekten sakınmak,
17- Giyilmesi helâl olan temiz elbiseler giyerek edep yerlerini örtmek.
18- Harama bakmamak.
19- Haram içki içmemek.

D- Ahlâkla İlgili Olanlar

54 farzın önemlice bir bölümü güzel ahlâkla (ahlâk-ı hamîde) ilgilidir:

20- Kanaatkâr olmak. Allah'ın verdikleriyle yetinip, aşırı tamaha düşmemek.
21-Belâlara sabretmek.
22-Nimetlere şükretmek.
23- Ana ve babaya iyilik etmek.
24- Sıla-i rahim etmek; akrabalarla bağlantıyı kesmeyip, onları ziyaret etmek, varsa hâcetlerini görmek.
25- Emanete hıyanet etmemek.
26-Daima Allah'tan korkup tûl-i emeli (açgözlü beklentileri) ve istiğnayı (malıyla mağrur olmayı) terk etmek.
27- Kalbini hırs, kin, intikam vesair kötü hislerden, duygulardan ve düşüncelerden temizlemek.
28- Hiçbir kimseyi alaya alıp, onunla eğlenmemek.
29- Dilini fuhuş ve kötü sözlerden korumak.
30- Aleme ibret nazarıyla bakmak.
31- Tefekkür etmek.
32- Sözünde sâdık/er, ahdine vefakâr olmak.
33- Kulağını kötü ve haram sözler dinlemekten korumak.
34- Dünya ve âhiret işlerine ve dinine ait bilgileri (farzları ve haramları) öğrenmek, cahillikten sakınmak.
35- Ölçü ve tartıyı düzgün ve adaletli yapmak, tartıya ve ölçüye hile karıştırmamak.
36- Allah'ın azabından emin olmamak; kurtuluşa ermiş özel kişilerden olduğu sanısına kapılmamak.
37- Allah'ın rahmetinden ümitli olmak.
38- Nefsin hevasına/haram isteklerine uymamak.
39- Zinadan kaçınmak.
40- Loğusa ve hayız halindeyken, eşiyle cinsel ilişkiye girmemek.
41- Eşcinsel ilişkilerden uzak durmak.
42- Kibirden kaçınmak, mütevazı olmak.
43- Kendinin, ailesinin ve evlatlarının yetecek ölçüde rızkını temine çalışmak.
44- Bülûğa ermemiş yetimlerin malını korumak.
45- Kimsenin zulümle malını almamak.
46- Yalan söylememek,
47- Yalan/boş yere yemin etmemek.
G- Günahlarla İlgili Olanlar
54 farzın bir bölümü, günah işler yapmamak, yapıldıysa pişmanlık duyarak onlardan tövbe etmekle ilgilidir:
48- Günahlardan sakınıp, hayırla ve ibadetle meşgul olmak.
49- Şeytanı en büyük düşmanı bilmek ve onun şerrinden Allah'a sığınmak.
50- Kalbini ve düşüncesini günahlardan temizlemek.
51- Günahlardan tövbe istiğfar etmek.
H- Toplum Hayatıyla İlgili Olanlar
54 farzın son bölümü, toplumsal ve siyasî hayatla ilgilidir:
52- Allah'ın dostlarına dost, düşmanlarına düşman olmak.
53- İyilikle emretmek ve kötülüğü menetmek.
54- Ülülemre (devletin meşru yönetimine ve kanunlarına) itaat etmek.
Büyük Günahlar" (72 Büyük Günah), önemli ölçüde 54 Farz olarak sayılan durumları yapmak ya da terk etmek suretiyle ortaya çıkar.